swietokrzyskie.org.pl - serwis dla turystów

Ochrona przyrody w Polsce

Poprawiony: wtorek, 15 maja 2012 19:59 Wpisany przez Karol Wójcik środa, 06 sierpnia 2008 00:00

Prawo o ochronie przyrody stanowi Sejm i Senat. Minister Środowiska wykonuje ustawy oraz wydaje rozporządzenia dotyczące ochrony przyrody i ochrony środowiska. Niektóre rozporządzenia, np. o powołaniu parku narodowego wydaje Rada Ministrów. W Ministerstwie Środowiska szczególnie odpowiedzialny za sprawy ochrony przyrody jest Główny Konserwator Przyrody. W województwach kompetentną władzą jest wojewoda i pracujący w urzędzie wojewódzkim Wojewódzki Konserwator Przyrody.

Oprócz tego istnieją organy doradcze: Państwowa Rada Ochrony Przyrody (złożona z wybitnych naukowców i specjalistów) oraz wojewódzkie komisje ochrony przyrody. Na szczeblu gminnym o sprawach ochrony przyrody decydują: rada miasta i rada gminy a wykonują ją: prezydent miasta, burmistrz i wójt, oprócz tego w urzędzie miasta i urzędzie gminy pracują wydziały (referaty) ochrony środowiska (mogą nazywać się różnie), podobne organy są również na szczeblu powiatowym. Poza w/w organami państwowymi ochroną przyrody zajmują się różne organizacje pozarządowe.

Jednym ze sposobów ochrony przyrody jest tworzenie obszarów specjalnych, czyli terenów objętych szczególną regulacją prawną dla osiągnięcia określonych celów i realizacji określonych potrzeb. Ustawa o ochronie przyrody powołała tzw. krajowy system obszarów chronionych (KSOCh), który zakłada realizację ochrony przyrody poprzez tworzenie obszarów objętych szczególną ochroną. Do obszarów tych należą: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu.

PARK NARODOWY

To obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów. Powierzchnia parku narodowego podzielona jest na obszary różniące się zastosowaniem odrębnych metod ochrony przyrody. Wyróżnia się obszar ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej. Ochrona ścisła polega na nieingerencji w naturalne procesy, ochrona czynna dopuszcza wykonywanie zabiegów ochronnych (np.: usunięcie drzew zacieniających stanowisko cennego gatunku rośliny), a ochrona krajobrazowa polega na prowadzeniu gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej w sposób uwzględniający potrzeby przedmiotu ochrony.

Na obszarach graniczących z parkiem wyznacza się otulinę parku narodowego. Teren parków narodowych udostępniony jest do zwiedzania, lecz ruch turystyczny może się tu odbywać wyłącznie w wyznaczonych obszarach, szlakach, drogach, ścieżkach. Parki narodowe finansowane są z budżetu centralnego. Zarządzają nimi dyrektorzy, a organem doradczym jest Rada Parku. Od 1 maja 2004 r. parki są nadzorowane przez Samodzielny Wydział ds. Obszarów Natura 2000 i Parków Narodowych w Ministerstwie Środowiska.

W Polsce istnieją 23 parki narodowe obejmujące obszar 317 200 ha, co stanowi około 1% powierzchni kraju. Na terenie naszego województwa znajduje się 1 Park Narodowy - Świętokrzyski (7626,45 ha).

REZERWAT PRZYRODY

Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Rezerwat musi mieć opracowany plan ochrony, nie ma administracji ani straży. Tworzony jest mocą rozporządzenie ministra ochrony środowiska. Cały rezerwat albo jego części mogą podlegać ochronie ścisłej, ochronie czynnej lub ochronie krajobrazowej. Ochrona ścisła polega na nieingerencji w naturalne procesy, ochrona czynna dopuszcza wykonywanie zabiegów ochronnych (np. usunięcie drzew zacieniających stanowisko cennego gatunku rośliny), a ochrona krajobrazowa polega na prowadzeniu gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej w sposób uwzględniający potrzeby przedmiotu ochrony.

Rodzaje rezerwatów:

• Leśny - chroniący gatunki drzew rzadkich lub ginących naturalnie, naturalne zespoły roślinne i siedliskowe typu lasów albo fragmentów lasów o znaczeniu historycznym.
• Florystyczny - chroniący stanowisko jednego lub wielu gatunków roślin i grzybów rzadkich lub zagrożonych.
• Faunistyczny - chroniący miejsce gnieżdżenia się lub przebywania rzadkiego lub zagrożonego gatunku zwierząt.
• Torfowiskowy - chroniący ekosystem torfowiska wraz z jego złożem torfu i stosunkami wodnymi oraz chroniący ekosystem bagienny.
• Krajobrazowy - chroniący ukształtowanie powierzchni wraz z całym pokryciem na obszarze o unikalnych cechach krajobrazu.
• Przyrody nieożywionej (geologiczny) - chroniący unikatowe obiekty geologiczne mające znaczenie dla poznania budowy i dziejów ziemi.
• Stepowy (kserotermiczny) - chroniący murawy, zarośla lub kompleksy muraw, zarośli i lasów na siedliskach suchych.
• Wodny - chroniący ekosystem wodny (jeziora, stawy, rzeki itp.).
• Kulturowy - chroniący obiekty o wybitnych własnościach historycznych.
• Słonoroślowy (halofitów) - chroniący siedliska i rośliny wokół słonych źródeł i na innych miejscach o zasolonej glebie.
• Biosfery - o randze międzynarodowej (park narodowy wraz z otuliną).
• Archeologiczny - chroniący obszar, na którym występują zabytki prehistoryczne (np.: cmentarzyska).
• Łąkowy - chroniący ekosystem łąki; powstałe w określonych warunkach siedliskowych w wyniku dostosowania się roślin do wielowiekowego ich koszenia.

W Polsce jest ponad 1400 rezerwatów, 70 z nich znajduje się na terenie Województwa Świętokrzyskiego (stan na 31 XII 2006 r.). Warto wspomnieć, że w Kielcach powołany został formalnie w 1952 r. pierwszy w Polsce rezerwat przyrody nieożywionej - im. Jana Czarnockiego (Ślichowice).

PARK KRAJOBRAZOWY

Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe, w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. W parku krajobrazowym można kontynuować działalność gospodarczą, ale z pewnymi ograniczeniami, np. nie przewiduje się wznoszenia nowych obiektów budowlanych (z wyjątkiem potrzebnych miejscowej ludności). Park taki ma służyć rekreacji krajoznawczej, to znaczy turystyce niepobytowej, wypoczynkowi, a także edukacji. Park krajobrazowy wraz z otuliną powołuje wojewoda.

W Polsce jest 120 parków krajobrazowych o łącznej powierzchni 2514965,1 ha W województwie świętokrzyskim jest 9 parków krajobrazowych (8 w całości) o łącznej powierzchni 126577,6 ha (stan na 31 XII 2006 r.).

OBSZAR CHRONIONEGO KRAJOBRAZU - OChK

OChK - największa powierzchniowo jednostka Krajowego Systemu Obszarów Chronionych (KSOCh) - to obszar o względnie nie zakłóconej równowadze ekologicznej, obejmujący różne ekosystemy, powoływany przez wojewodę lub radę gminy w celu ochrony walorów przyrodniczych i krajobrazowych. Obszarami chronionymi są również zlewnie chronione, na których znajdują się ujęcia wody pitej oraz obszary ochrony uzdrowisk. Na terenie województwa świętokrzyskiego wyznaczono granice 17 OChK o łącznej powierzchni 595544,9 ha (stan na 31 XII 2006 r,).

OCHRONA GATUNKOWA ROŚLIN I ZWIERZĄT

Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt ma na celu zabezpieczenie dziko występujących roślin i zwierząt, a w szczególności gatunków rzadkich i zagrożonych wyginięciem, jak też zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. Wydzielono grupy podlegające ochronie całkowitej, częściowej, normowanej przez prawo łowieckie, rybackie oraz rezerwatowe.

OCHRONA INDYWIDUALNA

• pomników przyrody (drzew, skał, głazów narzutowych itp.)
• pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno - pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, a w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie;
  w Polsce znajduje się ponad 34,5 tysiąca pomników przyrody, z czego najwięcej jest pojedynczych drzew i grup drzew, w Województwie świętokrzyskim jest około 500 pomników przyrody, ponad połowę z nich stanowią pojedyncze drzewa;
• stanowisk dokumentacyjnych (miejsc o znaczeniu naukowym)
  nie wyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do udostępnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych oraz fragmenty eksploatowanych i nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych,
• zespołów przyrodniczo - krajobrazowych (fragmentów krajobrazu przyrodniczego i kulturowego chronionych ze względów estetycznych); wyznacza się w celu ochrony wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturalnego, dla zachowania jego wartości estetycznych,
• użytków ekologicznych (niewielkich pozostałości naturalnych ekosystemów np.: oczek wodnych, kęp drzew, torfowisk, wydm, starorzeczy, wychodni skalnych, skarp itp.) mających znaczenia dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowisk.

ZIELONE PŁUCA POLSKI

 Obejmują północno - wschodnie obszary Polski. Tworzą je województwa: warmińsko-mazurskie i podlaskie oraz części województw: mazowieckiego, kujawsko-pomorskiego i pomorskiego. Powierzchnia 63,235 km2, co stanowi około 20% powierzchni kraju. Wśród wielu zadań Porozumienia ZPP znajduje się edukacja ekologiczna społeczeństwa, organizacja szkoleń, upowszechnianie w kraju i za granicą materiałów informacyjnych z zakresu ochrony środowiska.

NATURA 2000

Program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego systemu obszarów objętych ochroną przyrody. Podstawą dla tego programu jest Dyrektywa Ptasia i Dyrektywa Siedliskowa oraz szereg innych rozporządzeń i dokumentów wykonawczych. Celem programu jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy i wymienia w załącznikach Dyrektyw.

W ramach programu wyznaczone zostają tzn. Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków ( Special Protection Areas - SPAs) oraz Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (Special Areas of Conservation - SACs). W Polsce utworzono dotychczas ponad 70 obszary specjalnej ochrony ptaków (w Województwie Świętokrzyskim 1 - Dolina Nidy) i ponad 230 specjalnych obszarów ochrony siedlisk (w Województwie  Świętokrzyskim - 4).

Opracowano na podstawie:

• Ustawa o ochronie przyrody z 2004 r.
• Ochrona środowiska 2007, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2007 r.
• Fundacja Zielone Płuca Polski
• Wikipedia